بهائیان و رفاه اجتماعی و اقتصادی

رفاه اجتماعى و اقتصادى
از ممتازترين خواص جامعه بهائی از لحاظ ترقّيات اجتماعی و اقتصادی جنبه نظام مشورتی آن است. حضرت بهاءاللّه طرحی را برای تصميم‌گيری بر اساس هم‌رأئی و توافق گروهی ابداع فرموده است و خطا نيست اگر بگوئيم هر فرد بهائی بنحوی از انحاء شاگرد مکتب مشورت است. ترقيات اجتماعی و اقتصادی در نظام بهائی اوّل‌بار در ايران آشکار شد که بهائيان آن کشور در اوائل قرن بيستم مدارس و درمانگاهها و ساير خدمات اجتماعی از جلمه تأسيس اوّلين مدرسه دخترانه را در کشور تأسيس کردند.
امروز برنامه‌های رفاه مخصوصاً در آسيا و امريکای لاتين و افريقا بسيار متعدّد است و شامل مدارس درمانگاهها، کلاسهای بهداشت، برنامه‌های کشاورزی، جنگل بانی، ترک اعتياد الکلی و خوابگاههای کودکان است و راديوهای بهائی با برنامه‌های خدمات اجتماعی خويش نه‌تنها از لحاظ عملی به برنامه‌های مذکور کمک ميکنند بلکه فرهنگ بوميان را نيز حرمت و ترويج مينمايند. برنامه‌های رفاه بهائی را محافل روحانی محلّی پيشنهاد ميکنند و از اين راه برنامه‌های مذکور بر اساس شرکت عامّه مردم در هر محلّ طرح ميشود و از اين راه ميتوان سرّ موفّقيّت اين برنامه‌ها را که بر پای خود ايستاده‌اند دريافت.
حضرت بهاءاللّه ميفرمايد که انسان برای پيش بردن تمدّن مترقّی خلق شده است. ديدگاه بهائی نسبت بآينده چنين است که يک جامعه جهانی در صلح و آرامش بوجود آيد که افراد و مجتمعاتش در رفاه و آسايش زيست نمايند و در محيطی که جامعه بسيار نگران تحوّلات اخلاقی و روحانی است برنامه‌های رفاه اقتصادی و اجتماعی از جمله وسائلی است که بهائيان برای تحقّق آمال مذکور بکار ميبرند.
جامعه جهانی بهائی که يک واحد مرکّب زنده و پوينده (organic) است از پيروزمندی هائی که امروز متداول است مثلاً جهان را به جهان شمال و جهان جنوب تقسيم ميکنند پا فراتر می نهند و برنامه های رفاه اجتماعی و اقتصادی بهائی در همه جا صرف نظر از درجات ترقّيات مادّی هر کشور اعمال ميگردد زيرا بهائيان ميکوشند که تعاليم حضرت بهاءاللّه را بر سير تدريجی بنای تمدّنی نوين انطباق بخشند و هر فرد بهائی بالقوّه در اين مسير سهمی دارد.
باين ترتيب مساعی بهائی در ميدان رفاه اقتصادی و اجتماعی معمولاً بر اساس ابتکارات عامّه مردم ساکن در هر دهکده و شهر صورت ميگيرد و چون هر يک از اين برنامه ها به رشد لازم برسند تشکيلات اداری دائمی را برای خود ايجاد خواهند کرد. امّا تعداد کمی از آن برنامه ها را ميتوان با وسعت برنامه های پيچيده ای که سازمانهای دولتی و بين المللی با امکانات و سرمايه خود ايجاد کردند مقايسه نمود.

با وجود اين برنامه های بهائی امتيازش در روش و اصول برنامه های رفاهی است که در سراسر جهان بهائيان بکار گرفته‌اند نه در وسعت آن برنامه ها. فی الحقيقه برنامه های اقتصادی و اجتماعی بهائی بيان ديگری است از اينکه چگونه ايمان در عمل نمودار ميشود و ابتکارات برنامه های رفاه بهائی چنان طرح شده که تمام مردم را نفع رساند نه فقط بهائيان را. در کانون برنامه های رفاه بهائی اين اصل نهفته است که بين جنبه های روحانی و عملی زندگانی بشر رابطه ای ناگسستنی موجود است زيرا آرزوی بهتر ساختن جامعه و اطمينان باينکه آن آرزو برآوردنی است ناچار در اثر بيداری روح انسانی حاصل ميشود و در عين حال که روشهای عملی در حلّ مشکلات کليد موفّقيّت در ابتکارات رفاهی است ولی آنچه ما را بر قيام بر خدمات اجتماعی برميانگيزد آبياری ريشه روحانی بشری است که قوای ضروری را برای کسب موفّقيّت در ترقّيات حقيقی جامعه بشری احداث ميکند.
بهائيان معتقدند که ترقّی و پيشرفت فرد و جامعه هم به شعله وجدانی روحانی نيازمند است و هم به فانوس منابع مادّی – ترقّی مادّی بخودی خود هدف شمرده نميشود بلکه وسيله‌ای است برای ترقّی اخلاقی و روحانی و اجتماعی.
معنای تغيير و دگرگونی آن نيست که فقط مهارت و تجربه فنّی بدست آوريم بلکه مهمتر از آن ترقّی کيفيّات و صفات و رفتاری است که طرحهائی را برای مبادلات و فعل و انفعالات انسانی می‌آفريند.
بهائيان در دهکده‌ها و شهرهائی در اطراف جهان سعيشان بر اين است که طرحی از حيات ارائه دهند که در آن امتزاج شئون روحانی و عملی مجسّم شده باشد. چنين مفهومی از برنامه‌های رفاه اجتماعی مستلزم ايجاد جامعه هائی است که در آن موازين روحانی از قبيل عدل و امانت و سخاوت سبب افزايش رفاه مادّی کرده و افزايش منابع و ترقّی مادّی بنوبه خود سبب شود که مساعی روحانی جديدی در همبستگی و وحدت جامعه‌هائی در داخل و خارج امر بهائی مبذول گردد. حضرت بهاءاللّه "ترقّيات عالم و مقامات امم" و آسايش عباد و صلح در جميع بلاد را از جمله احکام و اصول الهی شمرده‌اند.
آنان که در ميدان رفاه اجتماعی خدمت ميکنند باين نتيجه رسيده‌اند که ايجاد و انتشار معرفت و دانش اساس و پايه ترقّی اجتماعی است و تجاربی را که بهائيان در اين زمينه داشته‌اند مؤيّد آن مطلب است بنابراين برنامه رفاه اجتماعی و اقتصادی بهائی بر افزودن استعداد افراد و جامعه ها و مؤسّسات تکيه دارد که همه آنها بايد قدم بردارند و در راه رفاه روحانی و مادّی خويش بکوشند. اين مسير بالا بردن استعدادها مستلزم فعّاليّتهای جهانی برای آموختن است که در آن بهائيان تقريباً از تمام اقوام و از درجات مختلف فرهنگی مشغولند تا روشهای علوم و اخلاقيّات و روحانيّات را که در تعاليم بهائی مدوّن است بر اوضاع و شرايط مخصوص محلّ خود منطبق گردانند. اين اقدامات مربوط به عمل و سنجش و تعديلهائی است که بوسيله آنها جامعه های محلّی بتدريج توانائی تشخيص و تجربه و تحليلشان افزايش يافته بر مقابله حوائج و نيازهای خويش توانا خواهند شد.
فعّاليّتهای بهائيان در ميدان رفاه بر اساس تصميم‌گيری گروهی و اجراء گروهی از مردم عادّی يک ناحيه بوده است و مشورت با تمام افراد جامعه راز موفّقيّت برنامه‌های رفاهی بهائی است. بکار بردن روش مشورتی غالباً سبب ميشود که راه حل های نوينی برای حلّ مشکل جامعه و تعديل بهتر توزيع منابع هر محل گردد و علاوه بر آن افرادی از آن جامعه را از قبيل زنان و اقليّتها که بنا به سنتهای تاريخی هميشه از شرکت در مرحله تصميم‌گيری محروم بوده‌اند تشويق و ترغيب به مشارکت مينمايد. تجربه ثابت کرده است که مشورت از وسائل ضروريّه‌ايست که جامعه را برای توليد برنامه‌های پايدار و تعديل شده ای در اقداماتش برميانگيزد و او را در خودکفائی و بالا بردن سطح زندگيش مساعدت ميکند.
امری که از خود برنامه‌ها و اجرايش برای وصول باهداف معيّنه بسيار مهمتر است تجهيز کردن مردم است که دست بدست هم دهند و با روشی نوين و باتّفاق باجراء طرحی بپردازند. از نظر آئين بهائی سرچشمه قابليّات و استعدادهائی که برای بافت اجتماعی و اقتصادی و اخلاقی حيات جامعه لازم است بايد هم از قلب و هم از مغز انسان باشد. با امتزاج کامل اصول روحانی در برنامه های رفاهی آراء و شئون عملی و ارزشهائی پديدار ميگردد که سبب ترويج اعتماد به نفس و حفظ کرامت انسانی ميشود. باين ترتيب برنامه‌ها از نياز به غير رهائی مييابد. حضرت بهاءاللّه ميفرمايد: "انسان را بمثابه معدن که دارای احجار کريمه است مشاهده نما" و ميفرمايد مقصد افراد و جامعه بايد چنان باشد تا اموری را که تدبير کند که با آن بتواند جواهر و "احجار کريمه" را که در انسان مستور است استخراج نمايد و هر چه افراد انسان بيشتر استعداد درونی خود را پرورش دهد جامعه آنان نيز تحوّل ميپذيرد و مسير "اصلاح عالم" نيز سرعتی بيشتر مييابد.
از اين روی جامعه بهائی اميدوار است که کوششهای مختصر کنونی‌اش در راه رفاه اجتماعی و اقتصادی الگوئی را برای پرورش استعدادها که به پيشرفت معنوی و مادّی منجر خواهد شد مقابل انظار جهانيان بگذارد.

برنامه‌هاى عمران و رفاه بهائى: سير جهانى آموزش
شاهد زنده کوششها و اقدامات بهائيان برای تغييرات بنيادی و سازنده در حيات جامعه را در برنامه‌های متنوّع رفاه اجتماعی و اقتصادی جامعه‌های بهائی در سراسر جهان ميتوان ديد. اغلب اين برنامه‌ها بسيار ساده هستند که بدست مردم عادّی هر محلّ صورت ميگيرد. اهميّتشان بسته به وسعت و دامنه آن برنامه‌ها نيست بلکه در مفاهيم تازه ای و روشهای نوينی است که برای گشودن قوای خلّاق افراد و جامعه‌ها بکار ميبرند.
برنامه‌های رفاهی بهائی را يا تشکيلات بهائی يا افراد يا گروههای بهائی طرح و اجراء مينمايند و مجموع آنها جريانی را در سراسر جهان برای آموزش روشی بهائی در رفاه اجتماعی و اقتصادی براه مياندازد و فعلاً به سه دسته تقسيم ميشوند:

برنامه‌هاى عمرانى و رفاهى بهائى بر اساس وسعت و دامنه فعاليتها در هر قاره
مجموع دسته سوم
برنامه‌هاى پيشرفته  دسته دوم
برنامه‌هاى پايدار  دسته اول
برنامه‌هاى مدت دار  قاره
۲۹۸  ۶  ۵۴  ۲۳۸  آفريقا
۶۲۲  ۱۵  ۵۸  ۵۴۹  آمريکاى شمالى و جنوبى
۴۲۴  ۸  ۶۵  ۳۵۱  آسيا
۱۹۴  --  ۳۰  ۱۶۴  پاسيفيک
۱۷۶  ۲  ۱۷  ۱۵۷  اروپا
۱۷۱۴  ۳۱  ۲۲۴  ۱۴۵۹  مجموع
برنامه‌هاى مدّت دار
برنامه‌های مدّت دار بيشتر در فعّاليّتهای اجتماعی و اقتصادی بهائی است. يعنی اقداماتی ساده با مدّتی معيّن توسّط بهائيان دهکده‌ها و شهرها در نقاط مختلف جهان اجراء ميشود. آن برنامه‌ها اصول روحانی را بر مسائل و مشکلاتی که در جامعه شان وجود دارد منطبق ميسازد. سرچشمه اين اقدامات يا خود جامعه‌های بهائی يا اينکه در جواب دعوتی است که ساير تشکيلات بهائی از آنان کرده اند. تخميناً در سال ۱۹۹۶-۹۷ حدود ۱۴۵۰ برنامه وجود داشت از قبيل درخت کاری، نظافت، داروهای بهداشت، و سمينارها و کنفرانسهائی در موضوعاتی مانند اتّحاد نژادی، پيشرفت زنان، و آموزش کوتاه مدّت.
برنامه‌هاى پايدار
دسته دوّم از اين برنامه‌ها شامل ۲۲۵ برنامه رفاه بهائی است که مرتّب بکار مشغولند. بيشتر اين برنامه‌ها بصورت مدارس اند و بقيه برنامه‌هائی چون سوادآموزی، بهداشت عمومی، پيش گيری از بيماريها، و از سوء استفاده منابع طبيعی، نگهداری کودک، کشاورزی است که تحت تشکيلاتی ابتدائی که بالقوّه بزرگتر و نفوذی بيشتر توانند شد بکار مشغولند. تمام اين برنامه‌ها اصول بهائی را در هر مورد تحقيق و اجراء مينمايند.
سازمانهائى که اقدامات متنوعى را متعهد ميشود
بعضی از برنامه‌های رفاهی بهائی تحت تشکيلاتی بالنسبه دامنه دار و بانفوذ اداره ميشوند و بصورت منظّم منابع انسانی را پرورش ميدهند و تعدادی از اقداماتشان معطوف به مشکلات جامعه های محلّی و ناحيه ای است که با انضباط و همکاری با آنها مقابله ميشود. در اين دسته از برنامه‌ها از قبيل مدارس بزرگتر نيز مؤسّساتی چند وجود دارد که هر چند فقط متمرکز در يک کارند بالقوّه ميتوانند در بهبود جامعه هائی که در آنند تاثيرات مهمّی داشته باشند تا بحال ۳۱ عدد از اين مؤسّسات در سراسر عالم تشکيل شده است.
کوششهاى جهانى
هر چند اکثر برنامه‌ها در سطح محلّی است امّا نبايد پنداشت که اقداماتی در سطح های بالاتر موجود نيست اخيراً جامعه بهائی اقداماتی جهانی در زمينه سواد آموزی و آمورش بهداشت عمومی و ترقّی آنان معمول داشته است برنامه‌ها راجع به اين مواضيع در بسياری از ممالک در افريقا و آسيا و امريکای جنوبی طرح و اجراء ميشود – اين اقدامات بر اساس روشهائی و اسلوبهائی اجراء ميشود که ثابت شده است برای رفاه در اجتماعات مختلف مؤثّر بوده است و ميکوشد که اين تجارب و معلومات را در جامعه‌های بزرگتری معمول دارد. در بعضی از موارد اين توقّعات مستلزم همکاری دولتها و سازمانهای بين‌المللی است. اقداماتی که مذکور شد نمايانگر اجراء برنامه‌های رفاهی وسيعی است که در شبکه جهانی جامعه‌های بهائی صورت ميگيرد.
جدول ۲: تعداد مدارس
قاره  مدارس روستائى کودکستان دبستان متوسطه عالى مجموع مدارس
آفريقا  ۱۷۹  ۳۰  ۵۲  ۱۰  ۱  ۹۳
آمريکاى شمالى و جنوبى  ۶۱  ۱۲  ۶۳  ۱۴  ۸  ۹۷
آسيا  ۱۶۵  ۶  ۱۰۲  ۸  ۲  ۱۱۸
اقيانوسيه  ۲  ۱۴  ۲۰  ۱  ۰  ۳۵
اروپا  ۰  ۰  ۲  ۲  ۱  ۵
مجموع  ۴۰۷  ۶۲  ۲۳۹  ۳۵  ۱۲  *۳۴۸
*مجموع مدارس شامل مدارس روستائى و يا تقويتى نمىشود
بهائيان و سازمان ملل متحد
از تعاليم بهائی يکی اينست که دين حقيقی بايد سبب ترويج اتّحاد و اتّفاق باشد و اتّحاد لازمه ضروريه حصول صلح جهانی است. حضرت بهاءاللّه ميفرمايد «اصلاح و راحت حاصل نشود مگر باتّحاد و اتّفاق.» ازجمله موازينی که جامعه بهائی برای حصول اتّحاد عالم پيشنهاد ميکند که فدراسيون کشورها تشکيل شود اينستکه يک زبان بين‌المللی بوجود آيد – اقتصاد جهانی تعديل و هم آهنگ گردد – تعليم اجباری متداول شود – معياری برای حقوق بشر معيّن گردد – سازمان مرکّب جهانی ارتباط و مخابرات بکار افتد و يک نظام بين‌المللى برای واحد پول و وزن اندازه معيّن شود.
چون بهائيان معتقدند که سازمان ملل متّحد بمنزله کوشش بزرگی در راه اتّحاد جهان محسوب ميشود آنرا بهر نحو که بتوانند حمايت مينمايند. از اين روی "جامعه بين‌المللی بهائی" با مقام عضو مشاور در شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متّحد Ecosoc و در سازمان صندوق کودکان ملل متّحد Unicef عضويّت دارد – دفتر جامعه بين‌المللی بهائی در نيويورک و در ژنو تأسيس گشته و بهائيان از بسياری از نقاط جهان مرتّباً در کنفرانسها، کنگره‌ها و سمينارهای مربوط به حيات اجتماعی و اقتصادی کره زمين شرکت ميکنند. چون بهائيان همکيشان خويش را در بعضی از کشورها در پنجه ظلم گرفتار ديده اند توجّهشان به تعاليم حضرت بهاءاللّه مربوط به حقوق بشر بيشتر جلب شده است. از اين جهت جامعه بين‌المللی بهائی در کنفرانسهای شور سازمانهای ملل متّحد درباره حقوق اقلّيّت مقام زن، تحريم جنايت، جلوگيری از موادّ مخدّره، رفاه کودک و خانواده، نهضتهای ضدّ تسليحات با حدّت و حرارتی تمام مشارکت ميجويند.